Czytelnia

2014-04-10

  Choroba Leśniowskiego-Crohna należy do grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit o nieznanej przyczynie. Polega ona na chronicznym i długotrwałym owrzodzeniu przewodu pokarmowego. Mylona jest często z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, ale w odróżnieniu od niego, przy chorobie Leśniowskiego-Crohna stany zapalne (ogniskowe lub odcinkowe - występujące na przemian z miejscami zdrowymi) mogą pojawiać się w całym układzie pokarmowym: od jamy ustnej do odbytu.

 

  Charakterystyczne dla choroby Leśniowskiego-Crohna jest również to, że owrzodzenie rozprzestrzenia się we wszystkich warstwach jelita. Uważa się, że w rozwoju tych chorób uczestniczą czynniki genetyczne, środowiskowe i immunologiczne. O udziale czynnika genetycznego świadczy rodzinne występowanie choroby obserwowane w 5-10% przypadków. W ostatnich latach ustalono położenie kilku genów podatności na chorobę, z których najlepiej znany jest gen NOD2/CARD15 na chromosomie 16. Kolejnym ważnym czynnikiem przyczynowym są wpływy środowiskowe, za czym przemawiają choćby znaczne różnice w występowaniu tej choroby w różnych regionach geograficznych i wśród różnych populacji. Z czynników zewnętrznych przez wiele lat brano pod uwagę substancje chemiczne i antygeny zawarte w pożywieniu. Mimo intensywnych badań nie udowodniono jednak znaczenia któregokolwiek z tych czynników w etiologii choroby. Z kolei udział zaburzeń immunologicznych w patogenezie tych chorób został już udowodniony. Liczne badania wykazały, że w tkankach zmienionych w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna zachodzi wzmożona aktywacja komórek uczestniczących w odpowiedzi immunologicznej. Pobudzone komórki wytwarzają zwiększone ilości substancji zwanych cytokinami, od których zależy rozwój zapalenia jelit. 

 

  Wczesne i prawidłowe wykrycie choroby Leśniowskiego-Crohna jest trudne, bo wiele objawów występuje też przy innych schorzeniach. Na przykład kłujący ból w prawym podbrzuszu może być nie tylko oznaką zapalenia wyrostka robaczkowego, ale również jedną z pierwszych oznak Leśniowskiego-Crohna. 

Może pojawić się biegunka, a także brak łaknienia, a nawet jadłowstręt psychiczny, nudności, wymioty, a w konsekwencji: osłabienie, spadek wagi, wyniszczenie organizmu. Charakterystyczne dla choroby Leśniowskiego-Crohna są zmiany przy odbycie: ropnie, przetoki, szczeliny, naddatki skórne. Znane są przypadki, kiedy pierwszym objawem choroby jest anemia lub nagła, niewyjaśniona gorączka. Część pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna ma objawy ze strony innych narządów i układów. Choroby towarzyszące, zwane też powikłaniami układowymi, można podzielić na dwie grupy: 

1) choroby, które pojawiają się głównie w okresach zaostrzeń (np. zapalenie dużych stawów, zapalenie tęczówki oka, rumień guzowaty), 

2) choroby przebiegające niezależnie od zapalenia jelit (np. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa oraz większość powikłań ze strony wątroby i dróg żółciowych).

 

  Choroba Leśniowskiego-Crohna trwa przez całe życie, ale okresy wycofania się objawów (remisji) mogą przeplatać się z mniej lub bardziej gwałtownymi rzutami. Choroba Leśniowskiego-Crohna może doprowadzić do zwężenia lub częściowego zatkania jelita, jego perforacji i zapalenia otrzewnej, a także kamicy nerkowej lub żółciowej, zapalenia stawów obwodowych, osteoporozy, a nawet wtórnej anoreksji. Rozwojowi choroby nie można zapobiec. Nie opracowano jednej, całkowicie skutecznej metody leczenia. Przy kolejnych rzutach, terapia lecznicza zaczyna się od początku. Jej celem jest opanowanie stanu zapalnego, złagodzenie objawów, oraz uzupełnienie niedoborów pokarmowych - poprzez odżywianie dietetyczne preparatami dostępnymi w aptekach, a zastępującymi dzienną dawkę składników odżywczych, odżywianie dojelitowe preparatami wprowadzanymi doustnie lub przez sondę do żołądka lub do dwunastnicy, oraz odżywianie pozajelitowe, czyli dożylne - u pacjentów czekających na zabieg lub skrajnie niedożywionych. Leczenie farmakologiczne, które jest podstawą kuracji, polega na podawaniu leków, lekami pierwszego rzutu są hormony kory nadnerczy - kortykosteroidy i aminosalicylany, stosowane drogą adekwatną do stopnia zaostrzenia rzutu. Wobec ich nieskuteczności stosuje się leki immunosupresyjne. Stosuje się również leki najnowszej generacji - leki biologiczne, które m.in. działają przeciwzapalnie i hamują rozwój bakterii. Istotnym uzupełnieniem tej kuracji są operacje chirurgiczne.

 

Leczenie dietetyczne 

 

Przestrzeganie diety odgrywa istotną rolę w utrzymaniu remisji choroby. Choć nie  ma specjalnej diety zalecanej w chorobie Leśniowskiego -Crohna (każdy przypadek należy traktować indywidualnie) to możemy określić pewien zestaw zaleceń.

Przed ustaleniem diety warto wykonać badania, które okażą się bardzo przydatne przy wybieraniu pokarmów, a także pomogą nam wykluczyć inne schorzenia współistniejące, mogące wywoływać stany zaostrzeń w chorobie. Do tego rodzaju schorzeń możemy zaliczyć wszelkiego rodzaju alergie pokarmowe i nietolerancje (np. na białka mleka, gluten, laktozę itp.). Generalnie zaleca się dietę bezresztkowa, bogatoenergetyczną, o niskiej zawartości tłuszczu, ale o dużej zawartości białka w celu uzupełnienia niedoborów pokarmowych, w ciężkich przypadkach stosuje się czasem żywienie pozajelitowe.

1. Należy unikać pokarmów zawierających składniki alergizujące.

2. Nie należy spożywać pokarmów drażniących przewód pokarmowy np. potrawy pikantne, kwaśne, bardzo gorące i bardzo zimne.

3. Należy bezwzględnie unikać pokarmów, które źle wpływają na nasze samopoczucie. Wiedzę na ich temat można zdobyć wyłącznie na drodze uważnej obserwacji zachowań naszego organizmu. 

4. Należy ograniczyć, a najlepiej wykluczyć spożycie potraw ciężkostrawnych (warzywa strączkowe, grzyby, orzechy, czekolada, ciastka itp. ) oraz zawierających duże ilości środków chemicznych, konserwantów, polepszaczy (chipsy, napoje koloryzowane, gazowane itd.).

5. Smażenie warto zastąpić gotowaniem (w wodzie lub na parze).

6. Do menu warto wprowadzić ryby, szczególnie morskie. Mięso ryb jest delikatne, a zawarte w nich kwasy tłuszczowe wykazują działanie przeciwzapalne.

7. Należy unikać pokarmów wysoce przetworzonych czyli np. fast-food'ów.

8. Należy zastąpić duże posiłki większą ilością mniejszych objętościowo posiłków w ciągu dnia (np. 5-6). 

Produkty niezalecane

• produkty zbożowe - pieczywo razowe, grube makarony, grube kasze, otręby, mąki razowe,

• mleko i przetwory mleczne - chorzy źle je tolerują, jeśli jednak nie ma niekorzystnych objawów, można podawać mleko, maślankę, twaróg chudy,

• jaja - smażone lub gotowane na twardo, jajecznica, jaja faszerowane,

• mięsa - tłuste gatunki (wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, dziczyzna) oraz podroby,

• wędliny - tłuste gatunki oraz wędliny podrobowe i konserwy,

• ryby - ryby tłuste (makrela, węgorz, łosoś, sardynki, śledź), wędzone i marynowane,

• warzywa - kapusta, kalafior, brukselka, fasola biała, fasolka szparagowa, groch, groszek zielony, soja, cebula, brukiew, rzodkiewka, kalarepa, jarmuż, papryka, pory,

• owoce - gruszki, czereśnie, wiśnie, śliwki, owoce suszone,

• napoje - wszystkie napoje gazowane, kawa (zwłaszcza mocna), napoje alkoholowe,

• desery - torty, ciasta z kremami, dodatkiem alkoholu lub kawy,

• zupy i sosy - zasmażki z mąk i tłuszczu,

• przyprawy - pieprz, papryka, ocet, musztarda, curry, chili.

Produkty zalecane

Potrawy powinny być gotowane, duszone bez wcześniejszego obsmażania lub pieczone w folii. Potrawy z mięsa i ryb  są polecane formie mielonej, po ugotowaniu np. pulpety, budynie mięsne.

• produkty zbożowe - białe pieczywo o niskiej zawartości błonnika (biały chleb, bułki pszenne), sucharki, makaron drobny ("nitki"), kaszka pszenna, ryż,

• jaja - na miękko, omlety przygotowane na parze, suflety,

• mięsa - chude gatunki: cielęcina, kurczaki i indyki (bez skórki), chuda wołowina, króliki,

• wędliny - chude gatunki (polędwica, szynka, parówki odtłuszczone),

• ryby - chude gatunki, takie jak szczupak, dorsz, sandacz, leszcz, sola, płastuga, kergulena,

• tłuszcze - masła lub margaryny miękkiej (kubkowe), olej sojowy albo słonecznikowy,

• warzywa - pomidory bez pestek i skórki, ziemniaki gotowane w całości lub tłuczone, kalafior, (jeśli jest tolerowany), marchew, dynia, szpinak, sałata, buraki, szparagi, pietruszka, seler.

Jeśli warzywa surowe są źle tolerowane, powinny być gotowane i rozdrobnione w postaci przecieru, ewentualnie podawane w formie surowych soków.

• owoce - jabłka, brzoskwinie, morele, (z których należy usunąć skórkę), truskawki, maliny, porzeczki, melony, banany (owoce pestkowe należy przetrzeć),

• napoje - słaba herbata, kawa zbożowa, soki owocowe i warzywne,

• desery - lody, galaretki, ciasta bez owoców, orzechów i czekolady,

• zupy i sosy - zagęszczane zawiesiną mąki,

• przyprawy - zielona pietruszka, koperek, wanilia, kminek, kwasek cytrynowy, sól i cukier.

  Podsumowując, dieta powinna być dietą urozmaiconą i bogatą w składniki odżywcze, witaminy i minerały. Niedożywienie i niedobory składników mineralnych występują często w przebiegu tej choroby. Niedobory dotyczą zwłaszcza kwasu foliowego, żelaza i cynku. Najważniejsze jest unikanie potraw, które wywołują dolegliwości lub je nasilają.

 

Na podstawie m.in. artykułu mgr Magdaleny Makarewicz-Wujec i dr. n. med. Małgorzaty Kozłowskiej-Wojciechowskiej z Instytutu Żywności i Żywienia oraz informacji ze strony www.elita.org.pl/index.php